Επώνυμες Θεματικές Συλλογές
Ο όρος «Ιστορική Βιβλιοθήκη», που επιλέγεται να επιγράφει τις επώνυμες συλλογές βιβλίων και αρχείων που θησαυρίζονται στη Βιβλιοθήκη Αικατερίνης Λασκαρίδη σε ορισμένο και διακριτό χώρο, έρχεται ως φυσικό επακόλουθο μιας πολύ παλιάς ιστορίας, που έχει να κάνει με τη μέριμνα του κτήτορα κάθε βιβλιοθήκης για την τύχη της προτού ακόμη χάσει την άμεση επαφή μαζί της. Είτε η βιβλιοθήκη αντιπροσωπεύει καθαρά επιστημονικό εργαλείο για τον ερευνητή ή τον συγγραφέα, είτε συγκροτήθηκε αποκλειστικά για συλλεκτικούς λόγους – η ιστορία της έκδοσης λόγου χάριν – καθίσταται τελικά, αχώριστος σύντροφός του. Το στερεότυπο ερώτημα που εγείρεται, από κάποια χρονική στιγμή και μετά είναι το μέλλον της, η διατήρηση του χαρακτήρα και της ταυτότητάς της και ο βαθμός συμβολής της στην προαγωγή της γνώσης.
«…τα βιβλία που φέρνουν τα σημάδια από τα χέρια μου,
και τα βιβλία που ακόμα κρατιούνται άκοπα,
τα βιβλία, οι σύντροφοί μου, οι ξένοι μου, οι φίλοι μου,
που με φωτίζουν και μου ψιθυρίζουν χίλια μύρια,
χωρίς να με υποχρεώνουν να τους αποκριθώ,
και χωρίς, κάνοντάς μου συντροφιά,
να με βγάλουν από τη μοναξιά μου»
(Κ. Παλαμάς, Άπαντα, τόμ. 10, σ. 476-477)
Οι εθνικές βιβλιοθήκες και όχι μόνο, έχουν προ πολλού επιλέξει τους κανόνες, τα μέτρα και τα σταθμά που διέπουν τη βιβλιοθηκονομική ταξινόμηση και οργάνωση του υλικού που θησαυρίζουν, όπως και τους τρόπους αναζήτησης κάθε ειδικής πληροφορίας. Αλλά ακόμη και αν αυτή η ταξινόμηση έχει και θεματικό χαρακτήρα, δεν παύει να είναι ατελής. Πρόκειται δηλαδή για μια μηχανική και στεγνή βιβλιογραφική κατάρτιση, συγκρινόμενη με την ταξινόμηση και την πληρότητα που δίνει κάθε συστηματικός ερευνητής ορισμένου θέματος.
Καμία πανεπιστημιακή ή ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη, από τον 15ο αιώνα και μετά, δεν κατόρθωσε να διαθέτει σε βιβλιογραφικό επίπεδο την απαραίτητη πληρότητα που να καλύπτει συγκεκριμένο πεδίο γνώσης, σε σύγκριση και σε συνάρτηση με τη βιβλιοθήκη ενός λογίου. Δεν είναι ο αριθμός των τίτλων που κάνει τη διαφορά, αλλά ένας ολόκληρος «εκδοτικός μηχανισμός» που έρχεται να συμπληρώσει τον κάθε τόμο, όπως ανάτυπα, κριτικές, βιβλιοκρισίες σε περιοδικά, σχετικά δημοσιεύματα, προσωπικές επιστολές με σχόλια και κρίσεις για το εν λόγω έργο, επιφυλλίδες και άλλο παρεμφερές πολύγλωσσο υλικό, μετατρέποντας έτσι τον κάθε τόμο σε μία μικροβιβλιοθήκη και εργαλείο γνώσης «μοναδικής» διάστασης.
Η «Ιστορική Βιβλιοθήκη» του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη αυτό ακριβώς το χάσμα έρχεται να γεφυρώσει: παρακολουθεί κατά χρονολογική τάξη και κατά τομέα του επιστητού τα επιτεύγματα του ελληνικού πολιτισμού, στα γράμματα, στις επιστήμες και τις τέχνες, από την προϊστορική εποχή, την κλασική και ελληνιστική περίοδο, τα χρόνια του βυζαντινού πολιτισμού και της Οθωμανικής Κυριαρχίας, την Επανάσταση και ώς Σήμερα. Η οργάνωσή της όμως δεν είναι απλά θεματική, ούτε αλφαβητική, αλλά επικεντρώνεται και προβάλλει τον χαρακτήρα κάθε θεματικής ενότητας, όπως τον διαμόρφωσαν βιβλιογραφικά άνθρωποι των γραμμάτων.
Η «Ιστορική Βιβλιοθήκη» φιλοδοξεί να αναδείξει αυτήν ακριβώς την «βιβλιοθηκονομική» ιδιαιτερότητα, αγκαλιάζοντας ποικίλες περιοχές της πνευματικής έκφρασης: Αρχαιολογία, Αρχιτεκτονική, Φιλοσοφία, Ποίηση, Λογοτεχνία, Ιστορία, Θέατρο, Θεολογία, Δίκαιο, Τέχνη, Γλωσσολογία, κ.ά. Οι ενότητες που επιλέχθηκαν, και υπό τη δουλεία του πεπερασμένου χώρου, κυμαίνονται γύρω στις πενήντα. Οι επώνυμες αυτές ιστορικές συλλογές αναπτύσσονται σε ένα χώρο συνολικού εμβαδού περίπου 450 μ2, στις αίθουσες μιας μνημειακού χαρακτήρα νεοκλασικής κατασκευής των αρχών του 20ού αιώνα, που λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία, από άποψη συνοχής και επισκεψιμότητας. Τα βιβλιοστάσια σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να αποτελούν συνεχόμενη κατασκευή, διατηρώντας παράλληλα τη ζητούμενη αυτονομία τους, κάτι που αντανακλά στον κτήτορα και την ιδιαίτερη θεματική ενότητα της κάθε συλλογής. Το μήκος τους ανέρχεται σε εβδομήντα μέτρα τουλάχιστον και η χωρητική τους ικανότητα ξεπερνά το θησαυρισμό 75.000 τόμων. Ο σχεδιασμός του κάθε βιβλιοστάσιου, μαζί με τον συμπληρωματικό εκθεσιακό εξοπλισμό της βιβλιοθήκης, προβλέπει την ύπαρξη προθηκών κατά μήκος των βιβλιοστασίων, επιτρέποντας έτσι τη μόνιμη έκθεση πολύτιμων αποκτημάτων κάθε συλλογής, ενώ, ταυτόχρονα, δίνει τη δυνατότητα περιοδικών και επετειακού χαρακτήρα εκθέσεων.
Η βιβλιοθηκονομική οργάνωση της «Ιστορικής Βιβλιοθήκης» συνίσταται στην έκθεση και προβολή του κυρίως σώματος κάθε επώνυμης συλλογής, ενώ όλο το υπόλοιπο σχετικό βιβλιολογικό υλικό κάθε συλλογής ταξινομείται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο και σε απόσταση βηματισμού από το εν λόγω Μνημείο, διατηρώντας βέβαια την αυτονομία κάθε βιβλιοθήκης. Ταυτόχρονα, τα βιβλία αυτά είναι επισκέψιμα in situ και μέσω του Διαδικτύου.
Οι Ιστορικές Βιβλιοθήκες που εδράζονται πλέον μόνιμα στη Βιβλιοθήκη Αικατερίνης Λασκαρίδη, καταλογογραφούνται αυτοτελώς και διατίθενται έντυπα και μέσω Διαδικτύου. Έτσι, όχι μόνο διαιωνίζεται η ταυτότητά τους, αλλά και σε εκπαιδευτικό επίπεδο, είναι δυνατή η παροχή της ανάγλυφης εικόνας της πορείας του ελληνικού πολιτισμού μέσα στη διαχρονία. Τα πλούσια εκπαιδευτικά προγράμματα, σε συνάρτηση με τις υπόλοιπες εκδηλώσεις και ομιλίες γύρω από τον ελληνικό πολιτισμό, μετατρέπουν έτσι την «Ιστορική Βιβλιοθήκη» σε ιδανική ολοκληρωμένη εστία του πνεύματος. Αδιάψευστη μαρτυρία όλης αυτής της γνώσης για τον εκάστοτε φιλόΜουσο επισκέπτη, το ίδιο το Βιβλίο.
Πάνος Λασκαρίδης, Πρόεδρος «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη»
Κωνσταντίνος Στάικος, Ιστορικός του Βιβλίου, Αρχιτέκτων
